YILDIZ V. MORAN

Yıldız (Vahid) Moran, 24 Temmuz 1932’de İstanbul’da doğdu. Ahmet Vahid Moran ile Nemide (Şevket) Moran’ın kızıdır. Yurtiçi ve yurtdışında önemli askeri görevlerde bulunmuş olan Ahmet Vahid Moran, 1924 yılında Türkiye’de ilk kez Latin harfleriyle basılmış İngilizce-Türkçe sözlüğün de yazarıdır.

​

Yıldız Moran, 1950 yılında Robert College’deki eğitimini son sınıfta bırakarak, dayısı sanat tarihçisi Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun önerisiyle İngiltere’ye fotoğraf eğitimi almaya gitti. 1950-52 yılları arasında İngiltere’de Bloomsbury Technical College’de ve ardından da Ealing Technical College’de fotoğraf eğitimi gördükten sonra, Old Vic Tiyatrosu’nun meşhur fotoğrafçısı John Vickers’ın yanında fotoğrafçılığa başladı.

​

Dönemin sanatçılarıyla tanışma fırsatı buldu. Fotoğrafçılık geleneğinin önemli olduğu İngiltere’de izlediği sergilerle fotoğrafa bakışını geliştirdi. Hem asistanlık hem de staj dönemlerinden sonra, geçimini temin etmek için gezi ve portre fotoğrafları çekti.

​

İlk sergisini 1953 yılında Cambridge’de açtı, 1954 Londra’da beş sergi daha gerçekleştirdi. Sergileri büyük ilgi gördü. İlk sergisinde 25 fotoğrafının tümünü satma başarısını gösterdi. İspanya ve Portekiz’i kapsayan bir fotoğraf kitabı hazırladıktan sonra, 1954 yılında Türkiye’ye döndü. Maya Sanat Galerisi’nin üst katında bir stüdyo kiralayıp peyzaj üzerine çalışmaya başladı.  Daha sonra Anadolu’yu dolaşarak resim çekmek üzere yola çıktı. Portreleri, manzaraları ve soyut detay fotoğraflarının yanı sıra, özellikle Anadolu halkının yaşantısını anlatan fotoğraflarıyla tanındı.

​

Yıldız Moran bir röportajında:

“Anadolu’yu dolaşırken garip karşılandım. Kadınların fotoğraflarını çekerken kadın olmam büyük bir avantajdı benim için. Sözlü ya da yazılı izin alarak çektim hep. Kimsenin özel yaşamına girmeye hakkım yoktu.”

​

“Fotoğraf makinesi, varlığınızın öyle bir parçası olmalıdır ki, konu ile aranızda bir engel oluşturmasın. Şiirselliği olan her şey sanat fotoğrafının konusudur. Tek amacım, evrensel olarak işlenen konunun kavramını içeren fotoğrafları çekmekti. Portreleri, manzaraları, soyut detay fotoğraflarının yanı sıra, özellikle de Anadolu halkının yaşantısını fotoğraflarla anlatmak istedim.”

“Fotoğrafın bir de sübjektif yönü var. Gazete röportajlarıyla şairi ayıran yön gibi.  Kalemi, birçok şey için nasıl kullanırsanız makineyi de öyle kullanmalısınız. Şair hangi kalıpla şiir yazmayı seçip içeriğini dolduruyorsa fotoğrafçı da kendine en uygun fotoğraf makinesini bulmakla yükümlüdür. Her iki dalda da şiirsellik, estetik yoksa sonuç başarısızlıktır. Göze estetik gelen bir manzarayla güzel bir fotoğraf arasında çok büyük fark vardır. Çok güzel bir manzaraya fotoğraf koşullarını uyguladığınızda o yoğunluğu veremeyebilirsiniz. Nereyi, niçin çektiğinizi bilmelisiniz. Sizi etkileyen bir konu başkasını hiç etkilemeyebilir. Kişinin fotoğraf çekmediği zamanlarda çok düşünmesi, geniş bir görüş açısı olması, kendi hayat felsefesini oluşturması mutlak gereklidir. Seçilen uğraşın sevilmesi önemlidir. Bu sevginin giderek tutku haline dönüşmesi ise bir şanstır. Yaşamında bunu aşan, bir başka tutkusu olan ise şanslıdan da ötedir.”

​

Yıldız Moran Anadolu’da bir kadın fotoğrafçı olarak, kuşkusuz o dönemde başkalarının erişemeyeceği ortamlara, anlara, bakış açılarına ulaşabilmiş, halkın duruluğunu, Anadolu insanının güncel yaşamını da büyük bir saygı çerçevesinde aktarmıştır. Bu, kendisinden öncesi de sonrası da olmayan bir durumdur.

​

Fotoğrafta evrensel bir dili, kendi bakış açısı üzerinden lirik bir biçimde ileten Moran, adeta “Zamansız” olarak adlandırılan fotoğraflarıyla tek başına ekol olur.

​

1955-62 yılları arasında beş kişisel sergi açtı.

​

1963 yılında Özdemir Asaf ile evlendi. Dört yıl içinde üç çocuk sahibi oldu. Yaşamının bundan sonraki bölümünü çocuklarına ayırdı. Aynı yıl Özdemir Asaf’ın şiirlerinden yaptığı bir seçkiyi İngilizceye çevirip, "TO GO TO" adlı bir kitapta yayımladı. Son fotoğraf sergisini 1970 yılında İstanbul’da açtı. Sonraları yalnızca retrospektif sergilerde yer aldı. Profesyonel fotoğrafçılığı bırakarak, sözlük yazarlığı ve çevirmenlik yapmaya başladı.

​

1981-87 yılları arasında Özdemir Asaf’ın tüm eserlerini yayıma hazırladı, şiir ve düzyazılarından İngilizceye çeviriler yaptı.

​

1982 yılında Türkiye’de fotoğraf sanatına yaptığı katkılardan dolayı İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Fotoğraf Enstitüsü tarafından Onur Üyeliği ile onurlandırıldı.

​

Türkiye’nin akademik eğitim almış ilk profesyonel kadın fotoğraf sanatçısı olan Yıldız Moran, fotoğrafa getirdiği yeni bakış açısı ve estetikle bütün zamanların en iyi fotoğrafçılarından biri olarak bilinir. Doğu’nun geleneği ile Batı’nın estetiğini başarıyla fotoğraflarına taşıdığı için sadece siyah beyaz olarak çektiği fotoğraflarıyla insanlarla coğrafyaların üzerinde yansıyan ışık ve gölge dünyasını, kendine özgü kompozisyonlarla geleceğe miras bırakacaktır.

​

Dünyanın 1950’li ve 60’lı yıllarda fotoğraftaki durumunu düşündüğümüzde; henüz 20’li yaşlarının hemen başında fotoğraf tutkusu ile fotoğraf aşkını yaşamının temel taşı olarak belirlemesi, yaşadığı dönemin fotoğraf sanatıyla ilintili bilgi dağarcığına hâkim olması, bunu hem yeteneği hem de çalışkanlığıyla birleştirerek eserlerine yansıtması oldukça önemlidir. Bu yıllar, Türkiye’nin de içinde bulunduğu şartlar açısından da zor bir döneme denk gelmektedir.

​

Yıldız Moran, 15 Nisan 1995’te, ardında fotoğraf tarihimize unutulmayacak fotoğraflar bırakarak bu dünyadan ayrıldı. Aktif fotoğraf yaşamı sadece 12 yıl süren Moran, kendinden sonra gelen kuşaklara örnek olması açısından unutulmaz fotoğraflar, kitaplar, sergiler ile müze koleksiyonlarında yer alan yapıtlarıyla fotoğraf dünyamızda var olmayı sürdürmektedir.

​