DOCUMENTS

BİYOGRAFİ

YILDIZ V. MORAN, OTO-PORTRE, İstanbul, 1955

YILDIZ V. MORAN

Yıldız (Vahid) Moran, 24 Temmuz 1932’de İstanbul’da doğdu. 1950-51 yıllarından, yani on sekiz yaşından, 1962 yılına dek fotoğraf çekti. Sayıları 10.000’e yaklaşan ve çok azı basılı bu fotoğraflar, sanatçının ailesi tarafından titizlikle korundu ve arşivlendi.

Büyük Türkçe-İngilizce sözlüğü, 1924 yılında, henüz harf devrimi yapılmamışken Latin alfabesi ile yazan ve yayımlayan Vahid Moran’ın kızlarından biri olan Yıldız Moran, liseyi Robert Koleji’nde okudu. Çocukluğundan başlayarak dil konusunda içinde olduğu derinlik, fotoğraflarında daima hissedildi. Sanatı, başkaları tarafından neredeyse “edebiyatı çiğnemek üzere bir sanat” olarak tarif edildi. Kendisine sorulduğunda şiirselliği olan her şeyin cazibesine kapılarak ilerlediğini anlattı. Bu şiirsel dil, fotoğraf çekerken dinlediği ve dinlettiği plaklara eşlik edecek müzikalitedeydi. Yıldız Moran’ın fotoğrafları sesliydi, çoğu zaman yüksek sesli! Öte yandan fotoğraf çekmeye ressam olma arzusunun peşinden koşarken başlamıştı; müzik ve şiirin yanı sıra fotoğrafları resimdi, olabildiğince soyut ve koyu resim. Kendine mahsus “büyük” sözlüğünde her sanatı fotoğrafa tercüme edebilen Moran, bu mecra ile ifade edebilme imkânı buluyor musunuz diye sorulduğunda, yine de “kısmen” yanıtını verdi.

Dayısı sanat tarihçisi Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun yüreklendirmesi ile Kolej’in son yılında Londra’ya gitti. 1951 yılını orada fotoğrafçılık öğrenerek geçirdi, ilk kaydolduğu Bloomsbury Technical College, daha çok fotoğraf çekildikten sonraki işlemlere odaklanan bir meslek lisesi idi. Oradan sanatsal ve kavramsal yaklaşımı daha güçlü olan Ealing Technical College’a ve peşinden önce Vogue dergisi fotoğraf departmanını kuran Baron lakablı Adolph de Meyer’in asistanlarının yanında çalıştı, ardından Old Vic tiyatrosunun fotoğrafçısı John Vikers’in yanında asistanlık yaptı. Buralarda portre üzerine uzmanlaşan Yıldız Moran, Türkiye’ye döndükten kısa zaman sonra, 1955 yılında kendi fotoğraf stüdyosunu kurdu. Öte yandan portre çekse de Moran, peyzaj sevdiğini dile getirdi. Belki de bu sayede portrelerini peyzajlar, peyzajlarını portreler gibi fotoğrafladı. Coğrafyadaki bedenselliği öne çıkardığı kareleri, en çarpıcı eserlerini oluşturdu.

Yıldız Moran, İngiltere’deki ustalarının itirazlarına rağmen “küçük makinası” Rolleiflex ile çalıştı. Daima siyah beyazı tercih etti, buradaki kontrastları, grileri, ışık ve gölgeyi kusursuzca ayarladı. Öte yandan nihayetinde eserlerini kusursuz kılan hiçbir zaman teknik ayarlar olmadı. Sıklıkla “akademik eğitim almış ilk profesyonel kadın fotoğrafçı” olarak tarif edilse de Yıldız Moran teknik beceriyi fotoğrafçının sahip olmak zorunda olduğu bir özellik olarak ifade etti; yalnızca “görmeyen gözleri gördürmek için” bir araç. Onun sözleriyle “esas mesele tekniğin dışında”ydı. Belki de göğüs hizasından biraz aşağıda tutulan Rolleiflex, elindekinin bir “makine” olduğunu, dolayısıyla da işin “mekanik/teknik/akademik” olduğunu unutturuyordu. Aynı şekilde ismi “objektif” olan bir yerden bakıldığı için fotoğrafın “objektif” görüntüler yansıttığı kanısından da onu Rolleiflex uzaklaştırdı: Yıldız ciğerlerinden, karnından görüyordu!

Bu olabildiğince “sübjektif” bakışını, 1952 yılında, tam yirmi yaşında iken tek başına çıktığı bir seyahatte İngiltere, İtalya, İspanya, Portekiz, Kuzey Afrika ve Avusturya üzerinde gezdirdi. Avrupa’nın ardından, 1954-1958 arasına yayılan ve Anadolu medeniyetleri üzerine bir belgesel külliyatı oluşturmak amacı ile Mazhar İpşiroğlu ve Sabahattin Eyüboğlu’nun başı çektiği ekip ile Anadolu’yu gezdi.

1963 yılında Özdemir Asaf ile evlendi. Dört yıl içinde üç çocuk sahibi oldu. Aynı yıl Özdemir Asaf’ın şiirlerinden yaptığı bir seçkiyi İngilizceye çevirip, "TO GO TO" adlı bir kitapta yayımladı. Son fotoğraf sergisini 1970 yılında İstanbul’da açtı. Sonraları yalnızca retrospektif sergilerde yer aldı. Fotoğrafçılığı bırakarak, sözlük yazarlığı ve çevirmenlik yapmaya başladı.

1981-87 yılları arasında Özdemir Asaf’ın tüm eserlerini yayıma hazırladı, şiir ve düzyazılarından İngilizceye çeviriler yaptı.

1982 yılında Türkiye’de fotoğraf sanatına yaptığı katkılardan dolayı İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Fotoğraf Enstitüsü tarafından Onur Üyeliği ile onurlandırıldı.

Yıldız Moran, 15 Nisan 1995’te, ardında fotoğraf tarihimize unutulmayacak fotoğraflar bırakarak bu dünyadan ayrıldı. Aktif fotoğraf yaşamı sadece 12 yıl süren Moran, kendinden sonra gelen kuşaklara örnek olması açısından unutulmaz fotoğraflar, kitaplar, sergiler ile müze koleksiyonlarında yer alan yapıtlarıyla fotoğraf dünyamızda var olmayı sürdürmektedir.

Sergileri:

2024: Photo London 2024, Londra, İngiltere

2024: 6.Mardin Bienali, Mardin

2023: “Gölgenin Nezaketi” Adas / Galeri Nev, İstanbul,

2022: “Gölgenin Nezaketi” Galeri Nev, Ankara

2022: “Tekrar Dönelim” Kendi Koleksiyonu / Galeri Nev, İstanbul

2022: “O!” Galeri Nev, Ankara

2021-22: “Ben-Sen-Onlar: Sanatçı Kadınların Yüzyılı” Meşher, Beyoğlu, İstanbul
2021-22: “Gözüm Sende İstanbul” İBB Mecidiyeköy Sanat, İstanbul
2021: “Ustalara Saygı” Luca Fine Art, Maslak, İstanbul
2020-21: “Sunum Odası – I” Pilevneli Dolapdere, İstanbul
2018-19: “Yıldız Moran “Bir Dağ Masalı” İstanbul Modern, Istanbul,

2018: “Yıldız Moran Fotoğrafları” Heritage, Cenevre, İsviçre

2018: “Yıldız Moran Fotoğrafları” Cenevre Başkonsolosluğu, Cenevre, İsviçre

2018: “Zamansız Fotoğraflar” AKS, Antalya , Turkey

2017: “Beni Bul” Aksanat, İstanbul

2016: “Zamansız Fotoğraflar” FotoIstanbul 2016, İstanbul

2016: “İnsan İnsanı Çekermiş” İstanbul Modern, İstanbul

2015: “Sanatçı ve Zamanı” Koleksiyon Sergisi, İstanbul Modern, İstanbul

2014: “Focus: Turkey” Landskrona Center for Contemporary Art, Landskrona, İsveç

2014: “Zamansız Fotoğraflar” Kent Müzesi, Eskişehir

2013: “Zamansız Fotoğraflar” Pera Müzesi, İstanbul

2012: “In what language shall I tell you my story” Stedelijk Museum Schiedam, Hollanda

2011: “İsimsiz” – “Solo” 12th İstanbul Biennial, İstanbul

2008: “Türkiye Gerçekliği” Fotografie Forum Frankfurt, Almanya

2004: “Yıldız Moran’ı Anma” 4. Ankara Fotoğraf Günleri, Ankara

1998: “Retrospektif-Vintage”Adam Sanatevi, İstanbul

1970: “Anadolu insanları ve görüntüleri” Beyoğlu Sanat Galerisi, İstanbul

1962: “The Life, People and Landscapes of Turkey” British Council Center, Edinburgh, İskoçya

1960: “Retrospektif” Türk Alman Kültür Derneği, İstanbul

1957: “Retrospektif” Moderno Salonları, İstanbul

1956: “Retrospektif” Hilton Oteli, İstanbul

1955: “Peysaj: Avrupa ve Türkiye” Sanatsevenler Kulübü, Ankara

1955: “Retrospektif” Stüdyo, İstanbul

1954: “Avrupa Fotoğrafları” The Camera Club, Londra, İngiltere

1954: “Avrupa Fotoğrafları” The YWCA Central Club, Londra, İngiltere

1953: “Avrupa Fotoğrafları” The Camera Club, Londra, İngiltere

1953: “Avrupa Fotoğrafları” Trinity College, Cambridge, İngiltere

Kitapları:

2018: “Yıldız Moran” Fotoğraf Sanatçıları Dizisi, Eczacıbaşı

2017: “Beni Bul” Sergi Kataloğu, Aksanat

2016: “Zamansız Fotoğraflar” FotoIstanbul 2016 Sergi Kataloğu, Beşiktaş Belediyesi

2016: “İnsan İnsanı Çekermiş” Sergi Kataloğu, İstanbul Modern, İstanbul

2015: “Sanatçı ve Zamanı” Koleksiyon Sergisi Kataloğu, İstanbul Modern, İstanbul

2014: “Focus: Turkey - Işığa Dokunan Kadın” Sergi Kataloğu, Landskrona Foto

2013: “Zamansız Fotoğraflar” Sergi Kataloğu, Pera Müzesi Yayınları

2012: “In what language shall I tell you my story” Sergi Kataloğu, Stedelijk Museum Schiedam

2011: “İsimsiz” – “Solo” 12th İstanbul Biennial Sergi Kataloğu, İKSV

2008: “Türkiye Gerçekliği” Sergi Kataloğu, Fotografie Forum Frankfurt

1998: “Yıldız Moran Fotoğrafçı” Sergi Kataloğu, Adam Yayıncılık

1953: “İspanya ve Portekiz Gezi Rehberi” Nicolas Kaye Publishers

Sözlükleri:

1995: “Müzik Sözlüğü” (tamamlanamadı)

1995: “Moran Büyük İngilizce-Türkçe Sözlük” (tamamlanamadı)

1989: “A. Vahid Moran Büyük Türkçe-İngilizce Sözlük” Güncellenmiş 4.üncü Baskı, Adam Yayımcılık

1987-92: “Eş Anlamlı Sözcükler ve Karşıt Anlamları Sözlüğü” Spatyom

1984-87: “Reklam Sözlüğü” Cenajans / Grey Advertising

1982-85: “A. Vahid Moran Büyük Türkçe-İngilizce Sözlük” Genişletilmiş 3.üncü Baskı, Adam Yayımcılık

1969-71: “A. Vahid Moran Büyük Türkçe-İngilizce Sözlük” Güncellenmiş 2.nci Baskı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları

Yayıma Hazırladığı Kitaplar:

1982: Yalnızlık Paylaşılmaz, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1982: Bir Kapı Önünde, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1983: Benden Sonra Mutluluk, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1986: Yuvarlağın Köşeleri, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1987: Dün Yağmur Yağacak, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1988:’Ça, Özdemir Asaf, Adam Yayımcılık

1995: Reading Zindanı Balladı, Oscar Wilde, Çeviren: Özdemir Asaf, 6 45 Yayınları

Yıllıkları:

1973: “Özel Moran Lisesi 1972-73”

1972: “Özel Moran Lisesi 1971-72”

1971: “Robert College 1970-71”

1971: “Özel Moran Lisesi 1970-71”

1970: “Özel Moran Lisesi 1969-70”

Çevirileri:

1986: “Lands and People, Volume I, Volume 6, Grolier, Medya Holding

1984-87: Cenajans / Grey, Reklam Tercümanlığı

1983: “İhracat Finansmanı” Türkiye Sinai Kalkınma Bankası

1982: “One Minute Manager” Kenneth Blanchard & Spenser Johnson, Cenajans

1979: “Anadoluda Türkler” Claud Cohen, E Yayınları

1974-81: Rolls-Royce Diesel Engines Türkiye Distribütörü Tarmo Tarım, Tercümanlığı

1970: “Tarih Bilinci” -1 Bölüm- Arnold Toynbee, Milliyet Yayınları

1964: “Corners of the Round” Özdemir Asaf, (henüz yayımlanmadı)

1964: “To Go To” Özdemir Asaf, Yuvarlak Masa Yayınları

Nisvan | Tarihe Adını Yazdıran Kadınlar | Yıldız Moran | Kısa | 07:48

TRT Belgesel
Eylül 2011 tarihinde yayınlandı.

Nisvan, Türkiye'de Mesleklerin ilk kadın temsilcilerinin hayatları ile başlayan başarılı kadınların konu edildiği biyografik belgeseller serisidir.

BİYOGRAFİ

Nisvan | Tarihe Adını Yazdıran Kadınlar | Yıldız Moran | Kısa | 07:48

​

TRT Belgesel Eylül 2011 tarihinde yayınlandı.

TRT Belgesel
Eylül 2011 tarihinde yayınlandı.