Bir 19. yüzyıl buluşu olan fotoğraf, doğası ve teknik süreçleri nedeniyle görüneni salt bir şekilde tespit etme yöntemi olarak algılanmış ve dolayısıyla plastik sanatlar içindeki yerini almak için çok uzun zaman mücadele vermiştir...

... Türk fotoğrafı kendine ait fotoğrafın izini, 80’li yılların sonlarıyla birlikte farklılaşan anlayışlar, yaklaşımlar ve ayrı’lıklar üzerinden yeni görsel okuma önerileriyle sürmeye devam ettiğinde belki de bugüne kadar göz ardı edilmiş yeni “Yıldız” Moran’larla karşılaşarak, Osmanlı’dan günümüze yeni bir fotoğraf tarihi okuması da mümkün olabilecektir...

... 20. yüzyılın ancak son çeyreğinde öne çıkabilmiş; belge niteliğinin arkasında, gölgesinde kalmış anlatım fotoğrafının yüzünü dış gerçeklikten ayrıştırmış, böylelikle fotoğrafta sanata özgü bir yaklaşımdan söz edebilmiştir Yıldız Moran. Fotoğraf üstüne söylemi fotoğrafları kadar çarpıcı ve bugün dile getirilmişçesine yenidir. Moran’ın Türk fotoğrafındaki benzersiz konumu kadın olmasının, yurtdışında eğitim almış diplomalı bir fotoğrafçı olmasının, ülkelerde bir başına dolaşıp görüntüler toplamasının yanı sıra, belge fotoğraflarının ve nesnel estetiğin altın devrinde, çektiği fotoğraflarda düz gerçeği sanatının arkasına yerleştirmeyi yeğlemiş olmasıyla açıklanmalıdır.

... Fotoğrafta yaptığı sessiz devrim, kesinlikle o günlerde anlaşılıp kavranacak bir şey değildi. Başka bir bilincin ürünü olan bu işler, beslendiği bilinçaltıyla beraber, üretildiği dönemdeki estetik koşullar geri gelmediği sürece anlaşılamayacaktı. Üretildiği şartlarla karşılaştığında ilk haline dönen akıllı metaller gibi, Yıldız Moran’ın fotoğrafları da günümüzde yeniden hak ettiği formu bulmuştur.

Hiç bir ekolün ve loncanın temsilcisi olmadığı için, sanatını zamanın akışına bırakan Moran; evrende kendi yokluğuna denk gelen bu dönemde dahi, ülkemizde var olan en önemli fotoğrafçılardan biri olarak tarihe unutulmayacak şekilde bir kez daha adını yazdırıyor....

... Son olarak bir kez daha Yıldız Moran’a dönmek gereksinimi duyuyoruz. Söylediklerine katılmamak elde değil. “Tüm sanat dallarında olduğu gibi fotoğraf da acımasız… Düzeyini korumak için çok büyük bir çaba gerekiyor. İşlerinizdeki rengi evrensele ve her zaman geçerli kavramlara bağlayamadığınız sürece başarıya ulaşılamaz. Fotoğraf insanın 24 saatini alan bir uğraştır. Düşünecek, tasarlayacak, elinizdeki araca uygulayacaksınız. Onun pratik yöntemini bulacak, gelişmelere hâkim olacaksınız. Türkiye’de yokluklar içinde çalışan fotoğrafçı bir tür cambazdır.” Her şeye rağmen duygu yönünden elle tutulur bir canlılığın, içerik zenginliğinin, teknik başarının doruklarında bulunan kadın fotoğrafçılarımız yaşadıkları çağın bilincinde topluma karşı üstlendikleri görevi her zaman başarıyla yerine getirmişlerdir.

Adriano Pedrosa (AP): Yıldız Moran’ın fotoğraf kariyeri 1950 ile 1962 yılları arasında, sadece 12 yıl sürdü, ama bu süre içinde sanatçı canlı ve içten bir yapıtlar bütünü yarattı. 1932’de doğan sanatçı, Türkiye’nin bu alanda resmi eğitim gören ilk kadın fotoğrafçısıydı.

Jens Hoffmann (JH): Sanatçının çalışmalarında en çok dikkatimi çeken şey dolambaçsız güzellikleri ve acımasızlıkları. Gördüklerini süzgeçten geçirmeden fotoğraflamış. Çoğu fotoğrafı Anadolu’da çekilmiş. Gittiği çoğu yer, o zamanlar bilinmeyen ve ulaşılamayan yerlerdi. Sağlam bir dünya görüşü olan cesur bir kadındı...

... Yıldız Moran durmadan geziyor ülkenin içlerinde ve beklenmedik olanın peşinde koşan bir görüntü avcısına sayısız olanaklar sunan en uzak, en zor ulaşılır köşelere bile gitmekten çekinmiyor. Yüzyıllık duvarlar arasında yılan gibi kıvrılan sokaklar, kayalara oyulmuş evler, yün eğiren, iş işleyen kadınlar, balıkçılar, beyaz badanalarıyla göz alan duvarların gölgesinde oynayan bebeler, çoban portreleri, koca ceylan gözleriyle genç köylü kadınları, tüm bir Anadolu dünyası geçiyor gözlerinizin önünden bu büyük fotoğraflara baktığınızda; ve bu yapıtların anıtsallığı, dışavurum güçlerini bir kat daha arttırıyor.

O, “Işığa Dokunan Kadın”. Türkiye’nin ilk akademik eğitim almış kadın fotoğrafçısı olan Yıldız Moran (1932–95) bugün önemli bir rol modeli ve Türkiye’nin 1950’lerdeki önde gelen fotoğrafçılarından biri olarak anılıyor. Moran, kariyerinin erken evrelerinde, fotoğrafçılık okuduğu ve Türkiye’ye dönmeden önce çalışmalar yaptığı Britanya başta olmak üzere uluslararası üne kavuştu. Bugün birçok başka yerin yanı sıra Anadolu’da çektiği siyah-beyaz fotoğraflar ve “güneşin doğduğu diyarda” yaşayan insanları anlatırken kullandığı lirik imgelem yeniden ilgi görmeye başladı...

“Şiirselliği olan her şey fotoğraf konusudur” diyordu 21 yaşında Cambridge’te ilk sergisini açmıştı. 1962’de on iki yıllık meslek yaşamının zirvesinde fotoğrafa sırtını döndüğünde, geride şaşkın bakışlar, gerçeği canalıcı noktasından yakalayan “anıtsal fotoğraflar” bıraktı.Bundan böyle sadece şair Özdemir Asaf’ın eşiydi. Oysa, fotoğraflarına bakanları, siyah-beyaz çalışmış bir ressam karşısında hissettirecek kadar özgün bir sanatçıydı...

Bu sayıdan itibaren size Türk fotoğrafının az bilinen, bilinse de döneminden sonra çok çabuk unutulan ve işleri sonraki kuşaklara fazla ulaşamayan isimlerinin hayat hikâyelerini fotoğraf çalışmaları ile birlikte sunacağız. Bu bölümün temel amacı geçmişe dönük bellek zayıflığımızın giderilmesine bir ölçüde de olsa katkıda bulunmak. Bu bölümde tanıtacağımız ilk fotoğrafçı ise akademik fotoğraf eğitimi almış ilk kadın fotoğrafçımız olan Yıldız Moran. Sadece on iki yılla sınırlı fotoğraf hayatında zamanının önemli fotoğrafçılarından biri olabilmiş Moran’ın hayat hikâyesini ilgi ile okuyacağınızı umuyoruz.

Yıldız Moran, Türkiye’nin akademik eğitim almış profesyonel ilk kadın fotoğraf sanatçısı. İstanbul Modern Fotoğraf Galerisi’ndeki ‘Yıldız Moran: Bir Dağ Masalı’ sergisi, aralarında izleyiciyle ilk defa buluşacak yapıtların da yer aldığı bir seçki sunuyor. (...)

Sanatçının 12 yıllık fotoğraf yolculuğunu anlatan serginin küratörü Merih Akoğul, Moran’ın 10 fotoğrafını Diken için yorumladı.

Tek başına kurulan düş yalnızca bir düştür.

Birlikte düşlemek ise gerçekliktir.”

– John Lennon

Yıldız Moran, Türkiye’de fotoğrafçılık alanındaki ilklerden biri; ilk akademik eğitimli kadın fotoğrafçı. Enetelektüel düzlemdeki varlığı ise bununla sınırlı değil; o aynı zamanda sözlük yazarı ve çevirmen. Bu onun profesyonel kimliği, ancak bir de sosyal kimliği var Yıldız Moran’ın: Herşeyden önce bir insan, sonra bir kadın, bir hanımefendi, bir anne ve Halit Özdemir Arun’un veya bildiğimiz adıyla Özdemir Asaf’ın eşi...

...Yaşamı, bir tutkunun bir başkasıyla yer değiştirmesinin hikâyesi sanki. Aşkı tercih etmenin ve onu vazgeçilmez görmenin... Evet, kadınca bir tutku bu, bir erkeğin aşkı için mesleğini bıraktığı pek görülmemiştir. Yetişme tarzı mı, bilinçaltının oyunu mu, analık içgüdüsü mü, yoksa yıllardır aradığı aşkın içinde yitip gitme isteği mi? Cevabı onda saklı…

... Şimdi anlatacağım sergiyi de 19 Ocak'a kadar gezebilirsiniz. Onu da gezin: Yıldız Moran, Türkiye'nin 'okullu' ilk kadın fotoğrafçısı. İlginç bir hayat sürmüş (1932-1995), biraz da sırlı... Robert Kolej'in son sınıfındayken dayısı, sanat tarihçisi Mazhar Şevket İpşiroğlu'nun yönlendirmesiyle, fotoğraf eğitimi almak için Londra'ya gidiyor. İşin tekniğini okuyor, bir sanat dalı olarak fotoğrafçılığa kafa yoruyor... 

... Yıldız Moran içerikteki gücü öne çıkarmak üzere kompozisyonu bile isteye feda edebilir, alışılageldik yerleştirme biçimleriyle oyun oynayabilir. Kucağında bir bebekle arkasını dönmüş, profilden görülen kız çocuğuna, yüzü objektife dönük bir başka kız çocuğu eşlik eder. Yüzünü izleyene dönmüş olan arka plandaki bu çocuk, diğerlerinin kadrajdaki rolünü çalmak ve bakışı gereksiz yere oyalamak şöyle dursun, kucaktaki bebeğin geleceği ya da onu kucaklamış çocuğun yüzü gibi okunabilir...

In a new exhibition titled “Yıldız Moran: A Mountain Tale” Istanbul 

Modern Photography Gallery presents the works of Yıldız Moran, Turkey’s first academically trained woman photographer who lived between 1932 and 1995. Moran, who was active in the 1950s, is one of the most important photographers to have emerged from Turkey. 

Almost everybody snaps pictures but few know how to use a camera as an artist uses a brush. One who does is YILDIZ MORAN, ACG’51, an attractive brunette, who has already achieved fame as a professional photographer. (...) She summarizes her feelings thus: “Just drawing was not a satisfactory medium for me, so I found that satisfaction in taking pictures every time I came across a beautiful landscape or an interesting face.”

Duydunuz mu? Londra’da fotoğrafçılık tahsil etmiş bir Türk kızı bir stüdyo açıyor. Bu genç sanatkâr, İngilizce büyük bir lügatin müellifi olan Vahit Moran’ın kızıdır. Moda’da oturuyorlarmış, Ablasının bir çocuk yuvası var. Erkek kardeşi Cambridge’de doktora yapıyor. Canlı, hareketli, aydın bir ailenin kızı olduğu belli.

Maya galerisinin üstündeki stüdyosuna girince telaşlı bir çalışma ile karşılaştım. Konuşmaya başladık...

İkinci Dünya Savaşı başlamadan evvel Lizbon’da açılan uluslararası fotoğraf sergisinde, Diego Spagnezi isminde bir İtalyan san’atçısının teşhir ettiği «Ritorna» isimli eser büyük bir ilgi toplamıştı. Bu fotoğraf, yepyeni bir fotoğraf san’at anlayışı getiriyordu. Ressamın renklerini seçerken, fırçasını kullanırken sahip olduğu hürriyete, fotoğrafçı da makinesini kullanırken sahip olacaktı. Bunun üstüne kişiliğini, kabiliyetini koyup, resme doğru yönelen bir modern fotoğraf san’atı yaratacaktı...

Fotoğrafçılığın bir sanat halini alması oldukça yenidir. Tıpkı sinema gibi. Öyle ki bugün dahi bunların üzerinde tartışılmakta, dünya görüşünün ve sanat anlayışının bir baş yoldan ifadesi olan fotoğraf ve sinemanın gerçek bir sanat olarak kabul edilip edilmeyeceği, zaman zaman söz konusu edilmektedir. Asıl mesele fotoğrafın ne zaman ve ne şekilde bir sanat haline geldiğidir. Yanı objektifin her tespit ettiği konu ve tespit ediş şekli için sanatla bir bağlantı kurulabilir mi? ...

Geçen Cumartesi günü saat 17.00 de şehrimiz yeni bir sanat hareketine şahit oldu. Yıldız V. Moran adında genç bir hanım ilk defa olarak Yenişehir’de Sanatseverler kulübünde bir fotoğraf sergisi açtı. Bu serginin hazırlanış ve açılışında Sanatseverler kulübü idare heyetinden Bülent Sokullu’nun büyük himmet ve gayretleri olmuştur. Sergi yalnız sanatçıların değil, hükümet ricalinin ve Ankara sosyetesinin de geniş ilgisi ile karşılandı. Devlet Vekili Osman Kapani, Ulaştırma Vekili Muammer Çavuşoğlu, Ticaret Vekâleti müsteşarı Munis Faik Ozansoy ile İsveç ve Lübnan elçileri ve kordiplomatiğe mensup birçok zevat ile eşleri açılış töreninde hazır bulunmuşlardır...

Yıldız V. Moran, Beyoğlu’nda Elmadağında “Moderno” salonlarında fotoğraflarını teşhir ediyor.

Yıldız V. Moran imzalı bir fotoğraf karşısında alaka duymamak kabil değildir. Çünkü her birinde bir sanat endişesi, bir araştırma vardır.

Birçok kimse için fotoğraf basit bir “makine ile çekilen resimdir”. Ve fotoğraf alanlarının çoğu çekecekleri resmin karşısına makineyi tutarak düğmeye basar...